خاستگاه عفاف و حجاب کجاست؟

عفاف ، حجاب و حيا از امور فطري انسان است . متداول بودن حجاب در ميان ملل مختلف با آنکه داراي عقايد ، مذاهب و شرايط جغرافيايي متفاوت بوده اند نشانگر آن است که تمايل به پوشش و حجاب امري فطري است. (۱)

تقيد و حفظ ونگهداري امور فطري بر اساس آنچه خالق هستي مقرر کرده است ،ضامن بقا ، سعادت، سلامت و تکامل موجود واجد آن از جمله انسان است.

اما انسان برخلاف همه موجودات به سبب داشتن اختيار و نياز و خواست هاي متنوع رواني و جسماني براي حفظ سلامت و بقاي خود بايدتعادلي مناسب بين خواست ها و نيازهابرقرار کند اما از آنجا که او به جهت ضعف آگاهي نمي تواند ميزان و شکل بروز نيازها و خواسته هاي خود را تشخيص دهد بنابراين بايد از قواعدي که از طرف آفريننده حکيم وضع شده است تبعيت کند. اين پيروي مستلزم مواردي است که عبارتند از:

۱) عادت:

طبيعي است که بگوييم زيربناي هرعمل و رفتار از جمله عفاف ، حجاب و حيا، شناخت و آگاهي انسان از فوايد و مضرات آن است. اين موضوع از جهت نظري درست است ولي آيا انسان هايي که ظلم مي کنند، آدم مي کشند، دروغ مي گويند، دزدي مي کنند، مواد مخدر مصرف مي کنند و ... از زيان هاي آنها و

زير پا گذاشتن حقوق ديگران بي اطلاع هستند و آيا اگرهر کدام ازموارد ذکر شده بر آنان وارد شود ، آنها را مي پذيرند؟ هرگز! پس شناخت به تنهايي نمي تواند موجب رفتار درست ودوري از رفتار مغاير با آن شود. دراينجاست که " نقش تربيتي " وحتي ضد "تربيتي" " عادت" نمايان مي شود.(۲)

نقش عادت در دوران کودکي که هنوز استدلال هاي انتزاعي در فرايند شناختي اوکارکرد خود را آغاز نکرده است(۳) بسيار حائزاهميت است. متاسفانه در معابر عمومي مشاهده مي کنيم؛ والدين بيشتردر تابستان لباس هايي چسبان کوتاه و...بر اندام کودکان دختر خود ، حتي آناني که از منظر فقهي مميز هستند، پوشانده اند که توصيف آن ممکن نيست . کودکي که با اين وضعيت بزرگ شود آيا ممکن است در سني که بايد حريم خود را از نامحرم بپوشاند حتي اگر والدين اصرار داشته باشند، با رغبت اين عمل را انجام دهد؟ هرگز اين عمل را به راحتي وهميشه انجام نخواهد داد زيرا به آن عادت نکرده است ويا عادت خلاف آن در ضمير وي نشسته است. عادت، طبيعت ثانوي انسان است. بايد عادات پسنديده را از کودکي در شخصيت او نهادينه کرد وگرنه عادات ناپسند جايگزين آن خواهد شد و تغيير آن گاهي ناممکن . هرکه در خرديش ادب نکنند در بزرگي فلاح از و برخاست چوب تر را چنانکه خواهي

پيچ نشود خشک جز به آتش وراست (۴)

چرا به اين خاستگاه مهم عادت روحي توجه نمي کنيم؟ اين تصور درستي نيست که زيربناي هر رفتاري را صرفا شناخت، آگاهي ، استدلال و برهان بدانيم وبس.

بسياري از ويژگي ها و صفات از قبيل صداقت، تلاش و سختکوشي، تعهد، وجدان کاري، احترام به حقوق ديگران ، عفاف ، حيا ،و... از دوران کودکي وقبل از مدرسه با مشاهده رفتار والدين وتمرين گرفتن و استمرار در آنها به صورت عادات پسنديده در وجود کودک مي نشيند و بعدا با آگاهي ملکه ذهن او شده و در جامعه تجلي پيدا مي کند.

۲) شناخت وآگاهي:

عنصر شناخت و آگاهي از خاستگاه هاي ديگر عفاف ، حجاب و حيا است . در تبيين مفهوم تربيت که گفته اند عبارت است از ايجادتغييرات مطلوب درنسل جديد (۵) موضوع

شبه تربيت نيز که سبب ايجاد تغييرات مي شود مطرح شده است که عبارتند از: عادت، تلقين و تحميل .

بنابراين اگر بخواهيم عنصر عادت که درمراحل اول زندگي با تشويق ، فضا سازي مناسب و ... ايجاد شده همچنان پايدارباقي بماند، بايد درتوسعه آگاهي و شناخت نوجوان و جوان کوشش کنيم. اگر اين عامل از فرايند تربيت حذف شود هر نوع عمل و رفتاري که انجام شود اعم ازمطلوب و يا غيرمطلوب، عملي کورکورانه است و به شدت در معرض دگرگوني . عنصر شناخت اگر با عادت هاي اوليه و ثانوي توام شود ،افرادي با اراده و مستحکم به وجود مي آورد.

۳) بهره گيري از فرهنگ و ادبيات:

ازدوران کودکي فرد بايد با فرهنگ اسلامي و ايراني خود آشنا شود و سبب ماندگاري آن را فرا گيرد . به عنوان مثال چرا قرآن کتاب جاويد است؟ چرا فردوسي ، حافظ ، سعدي، مولوي و... ماندگار شده اند و به نيکي از آنان ياد مي شود؟ متون روايي و ادبي ما پر ازمطالب و مواعظي است که قلب را زنده مي کند؛

به سه چيز باشد زنان را بهي که باشند زيباي تخت مهي

سه ديگر که بالا و رويش بود بپوشيدگي نيز خويش بود

زپرده برون کس نديده مرا نه هرکس آوا شنيده مرا

منيژه منم دخت افراسياب برهنه نديده سرم آفتاب

۴) بهره گيري از الگوها:

در تربيت از منظر اسلام تاکيد زيادي بر الگو شده است. خداوند متعال در قرآن کريم از افراد بسياري اززن و مرد و بخصوص پيامبران

عظيم الشان بويژه پيامبر بزرگواراسلام(ص) به عنوان اسوه حسنه نام مي برد. بنابراين درخانواده ، وسايل ارتباط جمعي

( صدا وسيما ، کتب ،نشريات و...) ،مدارس مي تواند به زيبايي الگو را معرفي کنند تا کودکان ، نوجوانان و جوانان به لحاظ ويژگي هاي فطري کمال و زيبايي گرايي، مصاديق درستي را الگوي خود قرار دهند و از الگوهاي دروغين پرهيز کنند.

۵) مسامحه و فراموشي:

عنصر ديگري که بايد هميشه مورد توجه مسئولين تربيت ، اعم از خانواده و نهادهاي رسمي وغير رسمي که به صورت مستقيم وغير مستقيم در اين عرصه مسئوليت دارند ، قرار گيرد اين است که براي دروني کردن هر نگرش، بينش و رفتار نبايد از آن غفلت کرد به عنوان مثال با سرد شدن هوا وافزايش پوشش نبايد وضعيت پوشش در تابستان فراموش شود ويا ساير موارد از اين نوع. بنابراين يک اصل در کار فرهنگي استمرار آن است تا به خوبي جايگزين و سپس پيوسته تقويت شود.

پي نوشتها:
۱ محمدي آشتياني، علي، حجاب در اديان الهي، انتشارات اشراق، ۱۳۷۳
۲ صبور اردوبادي ، احمد، نقش تربيتي عادت ، انتشارات هدي، ۱۳۶۰
۳ سيف، علي اکبر، روانشناسي پرورشي، انتشارات آگاه ، ۱۳۷۹
۴ فروغي ،محمد علي ، گلستان سعدي
۵ باقري ، خسرو،تربيت اسلامي، مرکز مطالعات تربيت اسلامي، ۱۳۷۹
 

منابع :
----------------------
ابو القاسم جامه بزرگ
کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی
روزنامه رسالت ( www.resalat news.com )
----------------------